Aller au contenu

Kamerun

Útá Wikipedia.

Republíki ya Kamerun

République du Cameroun - Republic of Cameroon

Dalapo
Bɛndɛ́lɛ ezangi
elílí_elembo-nkita
Mokáno mwa ekólo Paix, Travail, Patrie - Peace, Work, Fatherland
Bobóto, Mosálá, Nkótá
Loyémbo-lokúmu Ô Cameroun, Berceau de nos Ancêtres
·Ba feti
- dipanda na Falansia (1)
 
mpé Ingɛlɛ́tɛlɛ (2)
Description de l'image LocationCameroon.svg.
Administration
Forme de l'État Republíki
Mokonzi wa ekólo
Mokambi Bulamatari na yě
Mokonzi wa ekólo
Mokambi Bulamatari na yě
Nkótá ya letá Lifalansé mpé Lingɛlɛ́sa
Mbóka-mokonzi Yaoundé
Géographie
Superficie totale 2 E9 km2
(Etando 475,442)
Fuseau horaire Ngonga UTC
Histoire
Démographie
Mito (2005) 17,795,000 hab.
(classé 1,345,479)
Densité 27 hab./km2
Économie
mosɔlɔ Falánga CFA (XAF​)
Divers
Nsuka ya kodi .CM
motángo ya foni +237


Kamerun (Cameroun o lokóta ya falansé) ezalí esé ya Afríka ya Mambénga. Ezali na ndelo ya Nizeria na límbe mpe na nola; Tsadi na nola-monyɛlɛ; Santrafríka na monyɛlɛ; mpe Gine mambenga, Gabɔ́ mpe Republiki ya Kongo na sudi. Libongo na yango ezali na Gulfe of Biafra, eteni ya Golfe ya Guinée mpe ya mbu Atlantíki. Na tina ya position stratégique na yango na croisement entre Afríka ya límbe na Afrique centrale, e classé lokola ezali na ba camps nionso mibale. Pene na bato na yango milió 25 balobaka minɔkɔ ya mboka 250.

Bato ya liboso oyo bafandaki na teritware yango bazalaki na sivilizasio ya Sao zingazinga ya Laki Tchad, mpe babomi-nyama ya Baka oyo bazalaki koyanganisa banyama na zamba ya mbula mingi na sudi-ɛsti. Bato ya Portugal oyo bazalaki kolukaluka bakómaki na libongo yango na ekeke ya 15 mpe bapesaki esika yango nkombo Rio dos Camarões (Ebale ya Crevettes), oyo ekómaki Kamerun na Lingelesi. Basoda ya Fulani babandisaki Emirat Adamawa na nɔrdi na ekeke ya 19, mpe bato ya bikólo ndenge na ndenge ya wɛsti mpe ya nɔrdi-wɛsti batyaki bakonzi ya nguya mpe ba fondoms.

Kamerun ekomaki colonie ya Alémani na 1884 eyebanaki na kombo ya Kamerun. Nsima ya Etumba ya Liboso ya mokili mobimba, ekabolamaki kati na Falansia mpe Ingɛlɛ́tɛlɛ ndenge Société des Nations epesaki mitindo. Lingomba ya politiki Union des Populations du Cameroun (UPC) ezalaki kotombola lipanda, kasi Falansia epekisaki yango na bambula ya 1950, mpe yango esalaki ete batomboki ya bonsomi ya ekólo bábunda kati na mampinga ya Falansia mpe ya UPC tii na ebandeli ya 1971.

Na 1960, eteni ya Kamerun oyo ezalaki na bokonzi ya Falansia ekomaki lipanda, lokola Republíki ya Kamerun, na nse ya mokonzi wa ekólo Ahmadou Ahidjo. Eteni ya sudi ya Kamerun ya Ingɛlɛ́tɛlɛ esanganaki na yango na 1961 mpo na kosala Republíki fedelali ya Kamerun. Fédération esundolamaki na 1972. Mboka yango ezwaki nkombo ya Republíki unifiée ya Kamerun na 1972 mpe ezongaki na Republíki ya Kamerun na 1984 na mobeko ya mokonzi ya mboka óyo mokonzi wa ekólo ya ntango wana Paul Biya azwaki. Paul Biya, mokonzi wa ekólo ya lelo, azali kokamba mboka wuto 1982 nsima na botiki mosala ya Ahidjo; azalaki liboso na ebonga ya ministre-mokonzi kobanda 1975. Kamerun etambwisami lokola République présidentielle unitaire.

Minɔkɔ ya Leta ya Kamerun ezali Lifalansé mpe Lingɛlɛ́sa, minɔkɔ ya Leta ya kala ya Kamerun ya Lifalanse mpe ya Kamerun ya Grande-Bretagne. Bato na yango ya mangomba bazali mingimingi baklisto, na mwa ndambo monene oyo bazali kosalela Lingomba ya Bamizilma, mpe basusu bazali kolanda bindimeli ya bonkɔkɔ. Ekutanaki na matata uta na bateritware oyo balobaka Anglais, epai wapi bato ya politiki balobelaki décentralisation monene mpe ata kokabwana to lipanda mobimba (lokola na Conseil national ya Kamerun ya súdi). Na 2017, matata mpo na kosala l’Etat Ambazonien na ba territoires oyo balobaka Anglais ekómaki makasi mpe ekómaki bitumba ya polele.

Mambí ma nsé

[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Ebele ya bato ya Kamerun bafandaka lokola basali bilanga mpo na kobikela. Mboka yango ebengami mingi mingi "Afrika na miniature" mpo na bokeseni na yango ya mabele, ya nkota mpe ya mimeseno.[13][10] Biloko oyo ezali na bomoi ezali bongo mabongo, esobe, bangomba, bazamba ya mbula, mpe ba savane. Esika na yango oyo eleki molai, oyo ezali pene na mɛtrɛ 4 100 (13 500 ft), ezali Ngomba Kamerun na Etúká ya Sudi-Wɛsti. Bingumba na yango oyo ezali na bato mingi ezali Douala na Ebale Wouri, mboka-mokonzi na yango ya nkita mpe libongo monene ya mai; Yaounde, mboka-mokonzi na yango ya politiki; mpe Garoua. Limbe na Sud-Ouest ezali na libongo ya mai oyo ezali na bomoi. Kamerun eyebani mingi mpo na ba styles na yango ya miziki ya mboka, mingi mingi Makossa, Njang mpe Bikutsi, mpe mpo na équipe nationale na yango ya football oyo elongi. Ezalí ekólo ya Union africaine, Nations Unies, Organisation internationale de la Francophonie (OIF), Commonwealth des Nations, Mouvement non aligné mpé Organisation de la coopération islamique.


Bisé ya Afríka

Afríka ya Méditeranéa : Aljeria · Ejipte 1 · Libîya · Malɔkɛ 3 · Sudani · Tunisia

Afríka ya Wɛ́sita : Bɛnɛ́ · Burkina Faso · Gambi · Gana · Ginɛ · Ginɛ-Bisau · Kapvel 2 · Kotdivual · Liberia · Mali · Moritani · Nizé · Nizeria · Senegale · Sierra Leone · Togo

Afríka ya Katikati : Gabɔ́ · Ginɛ-Ekwatorial · Kamerun · Kongó-Brazzaville · Kongó-Kinsásá · Santrafríka · Santu Tome mpé Príncipe · Tsadi

Afríka ya Ɛ́sita : Burundi · Djibuti · Elitré · Etiopi · Kɛnya · Rwanda · Seyshel 2 · Somalia · Sudani ya Sidi · Tanzania · Uganda

Afríka ya Sidi : Angola · Botswana · Eswatini · Komori 2 · Lesoto · Madagasikari 2 · Malawi · Morisi 2 · Mozambíki · Namibia · Sidafríka · Zambia · Zimbabwe

Bisé mosusu : Sahara ya Limbɛ 4 · Somaliland

1 ezalí kaká eténi ya Afríka ndámbo    2 ekólo óyo ekútání o káti ya mái-mozindó    3 ezalí eténi ya Lisangá ya Afríka te    4 endimámí na bikólo niɔ̌nsɔ ya molɔngɔ́ tɛ́, kasi ezalí eténi ya Lisangá ya Afríka



Óyo ezalí ndámbo. Okoki kosálisa mpé kosungǎ.