Boyíké

Útá Wikipedia.

Boyíké elakísí míngi mpɔ̂ na nkómbó o mambí ma lokótá, ekɛsɛní na bomɔ̌kɔ́.


Ndakisa[kokoma | kobɔngisa mosólo]

O lokóta la lingála :

  • moto na bɔ̌kɔ́ ekómí bato na boyíké ;
  • loyémbo na bɔ̌kɔ́ ekómí nzémbo na boyíké ;
  • tatá na bɔ̌kɔ́ ekómí batatá na boyíké.
  • ntaba na bɔ̌kɔ́ ezalí bobɛ́lɛ́ ntaba na boyíké o lingála la sukúlu, tǒ mpé ekómí bantaba na boyíké o lingála la balabala.

O lokóta la falansé mpó na kobóngola liloba o boyíké esengeli 'te obakisa s na liloba lîná, kasi maloba makɛ́ matosaka mambí mâná tɛ́ mpé mabóngwama loléngé losúsu o boyík é:

  • homme na bɔ̌kɔ́ ezalí hommes na boyíké, kasi elobámí loléngé mɔ̌kɔ́ ;
  • cheval na bɔ̌kɔ́ ezalí chevaux na boyíké.

Boyíké o Lingála[kokoma | kobɔngisa mosólo]

O lingála kobóngola nkómbó úta bɔ̌kɔ́ téé na boyíké ezalí kolanda kelási níni nkómbó êná ezalí.

Nkómbó ya bato iye izángi libandeli tǒ ibandi na Mo to Mw[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó ya bato iye izángi libandeli, bakobakisa Ba libosó lya nkómbó êná <br\>

Ndakisa<br\> Mamá → Bamamá<br\> Mamá wa ngáí azalaka kofánda na Kongó-Kinsásá → Bamamá ba bísó bazalaka kofánda na Kongó-Kinsásá<br\> Ndeko → Bandeko<br\> Moto óyo azalí ndeko wa ngáí → Bato baye bazalí bandeko ba ngáí

Nkómbó ya bato iye ibandi na Mo to Mw ekobóngwana na Ba<br\>

Ndakisa<br\> Moyékoli → Bayékoli<br\> Moyékoli óyo azalí na moléndé tɛ́ → Bayékoli baye bazalí na moléndé tɛ́.<br\> Mosáli → Basáli<br\> Mosali asengeli na lifúta → Basáli basengeli na lifúta<br\> Mwǎna → bǎna<br\> Mwǎna ôazalí mwǎna wa sóngóló → na bazalí na ba sóngóló<br\> Mwǎsí → sí<br\> Mwǎsi óyo azalí mpenzá kitɔ́kɔ → baye bazalí mpenzá kitɔ́kɔ

Nkómbó iye isangisama mpé itali bato, kaka nkómbó ya libosó ndé ekobóngwana na boyíké nkómbó ya mibalé ekotíkala sé bôngó.

Ndakisa<br\> Tatá-mwǎsí → Batatá -mwǎsí <br\> Tatá-mwǎsí, nɔ́kɔ́ mpé tatá-lɛ́kí bakútanaki mpó na likambo lya libála → Batatá-mwǎsí, banɔ́kɔ́ mpé batatá-lɛ́kí bakútanaki mpó na likambo lya libála<br\> Mamá-lɛki → Bamamá lɛki<br\>

Kasi ezalí na nkómbó ikɛ iye ilandaka mobéko muye tɛ́.<br\>

Ndakisa<br\> Lipásamapása<br\> Mamá abóti mapása kasi lipása lyɔ̌kɔ́ akufi o mbótama.<br\> Elɛngɛ́ → Bilɛngɛ́<br\> Elɛngɛ́ mobáli akɛ́í etumba → Bilɛngɛ́ babáli bakɛ́í etumba

Nkómbó iye idéfami na nkóta ya bapaya[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó eye eúti na lokóta losúsu etíkalaka sé loléngé lûná o boyíké mpé ebóngwamaka tɛ́ káka mambí masúsu na kati ya faláze ndé ekolakisa 'te nkómbó êná ezalí na boyíké lokóla likelelo tǒ bilɔ́kɔ bisúsu.

Ndakisa<br\> Mésá → Mésá<br\> Mésá ezalí → Mésá izalí<br\> Sapáto → Sapáto<br\> Sapáto esálami na lomposo la nyama → Sapáto isálami na lomposo la nyama<br\>

Nkómbó iye ibandi na mongóngó mwa zɔlɔ (N to M)[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó iye ibandi na mongóngó mwa zɔlɔ itíkalaka sé loléngé luna na boyíké mpé ebóngwanaka tɛ́ káka mambí masúsu na kati ya faláze ekolakisa 'te nkómbó êná ezalí na boyíké lokóla likelelo tǒ bilɔ́kɔ bisúsu.

Ndakisa<br\> Ntaba → Ntaba <br\> Ntaba yɔ̌kɔ́ ezwami o gbagba → Ntaba íbalé izwami o gbagba.<br\> Ndɛkɛ → ndɛkɛ<br\> Ndɛkɛ ezalí nyama eye ezalaka na mapapú → Ndɛkɛ izalí nyama iye izalaka na mapapú<br\>

Nkómbó iye ibandi na Mo, Mu to Mw[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó iye ibandi na Mo, Mu to Mw sɔ́kí yangó etali bato tɛ́ ekobóngwana na boyíké na Mi<br\> Ndakisa<br\> Molangi → Milangi<br\> Molangi muye muzalí molaí → Milangi miye mizalí milaí.<br\> tuka → tuka<br\> tuka mwa ngáí mozalí kotámbola tɛ́ → tuka mya ngáí mizali kotámbola tɛ́<br\>

Nkómbó iye ibandi na E[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó iye ibandi na E ikobóngwana na boyíké na Bi<br\> Ndakisa<br\> Elílí → Bilili<br\> Elílí eye ezalí kobángisa ngáí → Bilílí biye bizalí kobángisa ngáí.<br\> Ekólo → Bikólo <br\> Ekólo yɔ̌kɔ́ ebêngami Kongó-Kinsásá → Bikólo balé bibêngami Kongó; Kongó-Kinsásá na Kongó-Brazzaville <br\>

Nkómbó iye ibandi na Lo[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó iye ibandi na Lo ikobóngwana na boyíké na Ma<br\> Ndakisa<br\> Lokolo → Makolo<br\> Lokolo la ye la mobali lobúkani → Makolo ma yě mansɔ balé mabúkani.<br\> Lobɔ́kɔ → Mabɔ́kɔ <br\> Lobɔ́kɔ la ngáí la mobali luzalí lolaí koleka lobɔ́kɔ la ngáí la mwǎsí → Mabɔ́kɔ ma ngáí mansɔ balé mazalí malaí ndéngé yɔ̌kɔ́ <br\>

Nkómbó isúsu iye ibandi na Lo[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó isúsu iye ibandi na Lo ikobongwana na boyíké na N to M eye elobami na mongóngó mwa zɔlɔ<br\> Ndakisa<br\> Lokásá → Nkásá<br\> Lokásá luye luzalí kolobela likambo litali boyíké → Nkásá iye izali kolobela makambo matáli boyíké.<br\> Lopángo → Mpángo <br\> Lopángo la ngáí luzalí lonɛnɛ → Mpángo ya ngáí izalí inɛnɛ<br\>

Nkómbó iye ibandi na Li[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó iye ibandi na Li ikobóngwana na boyíké na Ma<br\> Ndakisa<br\> Lingómbá → Mangómbá<br\> Lingómbá lya mombɔ́ngɔ → Mangómbá ma mombɔ́ngɔ.<br\> Lilála → Malála <br\> Lilála lya kopɔlɔ likɔpɔlisa malála mansɔ

Nkómbó iye ibandi na Bo[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Nkómbó iye ibandi na Bo ekobóngwana na boyíké na Ma<br\> Ndakisa<br\> Bopɔnɔmi → Mapɔnɔmi<br\> Bopɔnɔmi bwa mokambi-ekólo buleki malámu mpenzá → Mapɔnɔmi ma bakambi mbulamatali maleki malámu mpenzá.<br\> Bokúmbé → Makúmbé <br\> Bokúmbé bwa ngáí bobúngákí na ezelelo mpɛ́po ya N'djili → Makúmbé ma ngáí mabúngákí na ezelelo mpɛ́po ya N'djili<br\>

Boyíké o Lingála lya balabála liye lilobami na Kinsásá[kokoma | kobɔngisa mosólo]

Lingála liye lilobami o Kinsásá litosaka mpenzá mambí ma lokóta la lingála tɛ́. Lyangó litósaka mpé mambí ma boyíke maye masili kolakisama o likólo lya lokásá luye tɛ́. O Kinsásá bato bakobóngola o boyíke ɛngɛ́bɛ́nɛ́ na bangó mɔ̌kɔ́ mpɔ̂ 'te Lingála liyekolami na kelási tɛ́. Eye ekosála 'te bato babóngola nkómbó ínsɔ na boyíke na bobakisaka ba atâ sɔ́kí nkómbó êná etali bato tɛ́.<br\>

Ndakisa <br\>

Bomɔ̌kɔ́ → Boyíke na lingála lya Kinsásá → Boyíke na kolandaka mambí ma lokótá la lingála<br\> <br\> Ndáko → Bandáko → na esíká ya Ndáko<br\> Ntaba → Bantaba → na esíká ya Ntaba <br\> Nsósó → Bansósó → na esíká ya Nsósó<br\> Sapáto → Basapáto → na esíká ya Sapáto <br\> Ngómba → Bangómba → na esíká ya Ngómba<br\> <br\> Ntángo isúsu bangó bakosangisa mitíndo mibalé mya kobóngolaka liloba na boyíke<br\> <br\> Ndakisa <br\>

Bomɔ̌kɔ́ → Boyíke na lingála lya Kinsásá → → →Boyíke na kolandaka mambí ma lokótá la lingála<br\> <br\> Lipása → Ba'ma'pása → → → na esíká ya Mapása<br\> Lopángo → Ba'ma'mpángo → → → na esíká ya Mpángo <br\> Molangi → Ba'mi'langi → → → na esíká ya Milangi<br\> Masanga → Ba'ma'sanga → → → na esíká ya Masanga<br\> Mokandá → Ba'mi'kandá → → → na esíká ya Mikandá <br\> Loyémbo → Banzémbo → → → na esíká ya Nzémbo<br\>

Tálá mpé[kokoma | kobɔngisa mosólo]