Kisangáni
Singitini (tǒ Singatini)[1] na lokótá lingála tǒ Kisangáni na lokótá kiswahíli ezalí mbóka ya Kongó-Kinsásá, mpé mbóka-mokonzi ya Etúká ya Monyɛlɛ. Eye eyébénákí kala o nkómbó Stanleyville tǒ Stanleystad. Bǎna-Kisangani balobaka lifalansé, lingála tǒ mpé kiswahíli.
Kisangani ezali engumba ya République démocratique du Congo na Afrika ya kati-kati Mboka-mokonzi ya etuka ya Tshopo na nordi-est ya République démocratique du Congo, eza esika ya mitano na bingumba oyo eza na bato mingi na mboka oyo ekanisami ete eza na bato mingi na mobu 2021 na kati ya bato milio moko nkama misato na ntuku mitano na motoba na nkama motoba mpe bato ntuku minei (1 356 640)[2].
Lisolo na ye
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Eleko ya boyangeli ya bakoloni
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Ebandeli ya engumba ebandaki ebandaki uta na ebandeli ya esika moko ya basoda na mobu 1877 na Henry Morton Stanley moto ya Grande Bretagne oyo azalaki kosala mibembo na mokili yango Henry Morton Stanley na esanga moko na République démocratique du Congo_ Ebale Congo pene na esika oyo ezali lelo[3].
Na sanza ya zomi na mibale (12) na mobu 1883, "Falls Station" esalemaki, oyo na nsima ekomaki "Stanley Falls" pe na nsima Stanleyville[4].
Henry Morton Stanley apesaki etindá na Adrien Binnie, ingénieur ya Écosse ete asala boyokani ya mombongo elongo na bana-mboka mpe amonisa Ekolo ya bonsomi ya Kongó, nkombo ya bokonzi ya moto ye moko oyo mokonzi ya bato ya Belgique alobaki.
Mwa moke na nsima, bato ya boombo ya Zanzibar, mbala mingi bato ya Eropa ya ntango wana bazalaki kobenga bango na libunga "Baarabe" na bato ya Eropa ya ntango wana (ya solo bazalaki Swahili Bantus oyo ezalaki Islamis), bakómaki na bweta ya Stanley. Boyokani na kati ya bamonisi ya Ekolo ya bonsomi ya Kongó mpe baombo wana ya "Baarabe" ebebaki makasi mpe batikaki station nsima ya bitumba ya mubo 1887.
Na mobu 1888, Etat Indépendant du Congo (EIC) etiaki lisusu bokonzi na ndenge eponaki Tippo Tip, moko ya bato ya liboso oyo bazalaki na boombo ya Zanzibar, na esika ya Wali guvernere ya etuka ya Stanley Falls.
Banda na 1890 kino na 1893, Rashid bin Mohammed, mwana ya ndeko ya Tippo Tip, azalaki na esika oyo. "Stanley Falls" na nsima ezalaki na garrison oyo Louis Albert Marie Joseph Haneuse azalaki kokamba (1888-1889) pe Nicolas Isidore Tobback (1889-1893)[4].
Ekolo ya bonsomi ya Kongó elongaki mpenza engumba na ntango ya Kongó Free State Campaigns contre Arabe-Swahili Stanley Falls Falls Etumba ya Kampanie na Arab-Swahili na sanza ya motoba 1892.
Banda lipanda
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Na mobu 1961, Antoine Gizenga akómaki kokamba boyangeli moko ya kokabwana, kobanda na boyangeli ya Kinshasa kino na Stanleyville.
Na mobu 1964, bato ya bitumba ya "Simba Rebellion" oyo babɔtɔlaki bato ya mboka mpe babomaki basango zomi ya bamisionere ya lisanga ya banganga-Nzambe ya Motema Mosantu ya Santu Quentin Zomi na mitano (15) babomaki banganga - nzambe ya lisangá moko na Wamba (teritware). Stanleyville bakangaki yango lisusu na ntango ya "Operation Red Dragon" oyo etambwisamaki na Paracommando Regiment ya liboso ya basoda ya Belgique nsima ya kozanga kokoka ya komeka kosolola oyo ministre ya bapaya ya Belgique, Paul-Henri Spaak akambaki[5].
Na mobu 1966, Stanleyville ekómaki Kisangani[5].
Na sanza ya misato (3) 1997, na kati ya Etumba ya Liboso ya Congo, Etumba ya Kisangani (1997), engumba ezalaki esika ya bolongi ya bato oyo bazalaki kolinga Laurent-Désiré Kabila Alliance of Forces Démocratique pour la Liberation du Congo (AFDL), na lisalisi ya Rwanda, na likolo ya basoda ya Zaïre oyo bazalaki kolinga Mobutu te.
Na 1999, Kisangani ezalaki esika ya kopesana mɔtɔ ya liboso kati na Ouganda na Rwanda (episode oyo eyebanaki na nkombo ya "etumba ya mikolo 3", banda na mokolo ya 15 sanza ya mwambe 1999 kino na mokolo ya 17 sanza ya mwambe 1999), nsima ya suka ya coalition oyo etɛmɛlaka boyangeli ya Rallye ya Demokrasi ya Congo (RCD {{DRC-d}) na bituluku mibale oyo eza na Kisangani mpe [Goma]]. Bitumba ezalaki mpe mpo na bisika oyo batimolaka diama oyo ezalaki pene na engumba. Kobebisama mingi, koboma bato mpe makambo mabe ya bitumba esalemaki kuna kati na 1996 mpe 2003 na basoda ya ba générals ya batomboki ya RCD, mingimingi Nkunda Batware[6].
Etumba ya mikolo motoba
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Na ntɔngɔ ya mokolo ya mitano (5) na sanza ya motoba (6) o mobu 2000, etumba na mindoki ya makasi ebimaki kati na basoda ya Rwanda mpe ya Ouganda. Etumba yango, oyo eumelaki mikolo motoba (6), kobanda mokolo ya mitano (5) tii na mokolo ya zomi na moko (11) ya sanza ya motoba (6) o mobu 2000, ebomaki bato koleka nkóto moko (1000)[7].
Engumba oyo, oyo eza na nordi-est ya République démocratique du Congo, ezalaki esika ya bitumba makasi kati na basoda ya Rwanda na Ouganda na mokano ya kolandela bozwi ya etuka oyo[8].
Na kotalela moto oyo azosala na mosala ya Fonds spécial mpo na kobongisa mpe kofuta bato oyo bakufaki na misala ya mindoki ya Ouganda na R.D.Congo, Chançard BOLUKOLA alobaki ete moto nyonso oyo azoki akozwa ata badolare (2 000 USD) mpona kofuta bato oyo bazwaki likama[9].
Bobele na libaku wana, mokonzi wa Ekolo, Excelence na Ye Président de République, apesaki na bosungi na ye Episkopo mosungi ya diocèse ya Kisangani motuya ya bamilio mibale ya badolare nkama mitano ya Etats-Unis (USD 2 500 000) oyo balobaki ete bakufaki na etumba.
Na 2015 Kisangani ekomaki mboka-mokonzi ya etuka ya Tshopo =
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Na suka ya sanza ya mibale ya mobu 2015, promulgation ya "mobeko etali bo kamuani ya etuka" esalaki ete Kisangani ezala mboka-mokonzi ya etuka ya Tshopo ya kala ya etuka moko wana.
Bato
[kokoma | kobɔngisa mosólo]1958: 121 726
1970: 216 526
1984: 317 581
1993: 406 249
2004: 682 599
[10]
Kálati
[kokoma | kobɔngisa mosólo]
Tála mpé
[kokoma | kobɔngisa mosólo]
- ↑ "Histoire Kisangani (Boyoma) (6 yúni 2012).". Archived from the original on 2012-03-02. https://web.archive.org/web/20120302035405/http://cboc.e-monsite.com/pages/histoire-kisangani-boyoma.html.
- ↑ « Engumba : Kisangani », sur mapcarta.com, (consulté en 17 décembre 2024)
- ↑ Pierre Vennetier, « KISANGANI », sur Encyclopædia Universalis (consulté en 28 avril 2022)
- ↑ 4,0 et 4,1 (en) The Editors of Encyclopaedia Britannica, « Kisangani », sur Encyclopedia Britannica, 30 septembre 2016 (consulté en 28 avril 2022)
- ↑ 5,0 et 5,1 Modèle:Chapitre
- ↑ « Histoire de la ville de Kisangani découvert par Stanley en 1883 », sur ammafricaworld.com (consulté en 8 mars 2017)
- ↑ (fr-FR) « Guerre de six jours à Kisangani : 17 ans après, les jeunes n’ont rien oublié… – Jeune Afrique », sur JeuneAfrique.com (consulté le 5 máyí 2023)
- ↑ « RDC: il y a 20 ans, le Rwanda et l’Ouganda menaient la « guerre des six jours » à Kisangani », sur La Libre Afrique, (consulté le 24 novɛ́mbɛ 2023)
- ↑ « Kisangani : Félix Tshisekedi remet le chèque de 2,5 millions USD à l’église catholique, victime de la guerre de 6 jours », sur Radio Okapi, (consulté le 2 novɛ́mbɛ 2024)
- ↑ [1], M1 Zaire: Predicament and Prospects szerző: Jean-Claude Willame, Hugues Leclercq, United States Institute of Peace, Peter Rosenblum, Catharine Newbury Kiadó: DIANE Publishing, 1997 ISBN 0-7881-7042-2, 9780788170423
 Óyo ezalí ndámbo. Okoki kosálisa mpé kosungǎ.
|