Kongó-Kinsásá

Republíki ya Kongó Demokratíki
République Démocratique du Congo
Repubilika ya Kongo Demokratika
Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo
Ditunga dia Kongu wa Mungalaata
Ndungukulu wa Kongo bwa Kwanimuetha

Mokáno mwa ekólo : Justice – Paix – Travail (Lifalansé): Bosémbo - Bobóto - Mosálá
Loyémbo-lokúmu : Debout Congolais
Mbóka-mokonzi	Kinsásá
Engumba monɛ́nɛ koleka	Kinsásá
Nkótá ya letá	Lifalansé
Nkótá ya ekólo	Lingála, Kiswahíli, Ciluba, kikɔ́ngɔ ya leta
Mokonzi Mokonzi wa ekólo	Republíki Félix Tshisekedi
dipanda dipanda na Bɛ́lɛjika	30. Sánzá ya motóbá, 1960
Etando  • Nyɛ̂  • Mái (%)	2 345 410 km² (ya 12) 3.3
Mito  • 2016 ndakisa-mitúya  • 1984 botángi  • Bato na etando	78 736 153 (16) 29,916,800 34/km² (ya 182)
BOTIBO (BOZIBI)  • Nyɛ̂  • moto na moto	2003 ndakisa-mitúya 35,798 (ya 7) 673 (ya 189)
Mosɔlɔ	Falánga ya Kongó (CFR)
Ngonga  • Summer (DST)	UTC (UTC+1 na +2) - (UTC-)
Internet TLD	.CD
Calling code	+243

Republíki ya Kongó Demokratíki ezalí esé ya Afríka ya Mambénga, ezwáká lipandá o sánzá ya motóbá mokɔlɔ mwa 30 mobú mwa 1960.

Lokótá

Na ekólo Kongó nkótá nkámá íbalé ilobamaka . Nyɔ́nsɔ wâná elakísí boyébí bwa bato ya bomɛngo etondi mabelé. Ciluba, kikongo, lingála mpé kiswahíli izalí nkótá ínei inɛ́nɛ ya ekólo, kasi nkótá nkámá íbalé ilobamaka na ekólo Kongó.

Míngi sé na káti ya nkótá ya ekólo bokoyéba etando ya bikelá, mabelé, nyama mpé nzeté.

Bamɔ́ngɔ bazalí na nkómbó míngi ya nzeté ya mbíla na maye manso basálelaka. Sɔ̂lɔ, nzeté ya mbíla eyébaní káka mpó na mafúta na masanga tɛ̂. Eyébaní lokóla nkísi ekosílisa makɔnɔ, na yangó mpé bakosála bitúnga mpé bikilakila.

Lisapo

Ekakoli ya molái : Lisapo lya Kongó-Kinsásá

Tálá mpé: Ntángo ya banɔ́kɔ́ (Kongó-Kinsásá), Bɛndɛ́lɛ ya Kongó-Kinsásá, Bilembo-nkita ya Kongó-Kinsásá

Zaïre ezaláká kobanda mobú mwa 1971 téé 1999 nkómbó óyo ebêngámákí « Republíki ya Kongó Demokratíki », mfalanga ya ekólo wâná, mpé ebale óyo epésáká ekólo Kongó ebimélí na yě see mɔ̌kɔ́ na mayi-mozindo Atalantiki.

Congo belge elongákí lipanda na 1960, o nkómbó ya « Republíki ya Kongó », nkómbó nsé mɔ̌kɔ́ na kolonia ya kala ya Falansia - Kongó-Brazzaville. Nkómbó ya « Republíki ya Kongó Demokratíki » ezwamákí na 1966, kasi bikólo bíbalé basilákí koyébana míngi-míngi, mpé kokesana na nkómbó ya bingúmba-mikonzi bya bangó, mpɔ̂ na komíbêngama Kongó-Léopoldville (mpé Kongó-Kinsásá na nsima 1965), na Kongó-Brazzaville.

Nkómbó ya kala Nkómbó ya sika (1965) Léopoldville tǒ Leopoldstad Kinsásá Stanleyville tǒ Stanleystad Kisangani Élisabethville tǒ Elisabethstad Lubumbashi Jadotville tǒ Jadotstad Likasi Albertville tǒ Albertstad Kalemie Cocquilhatville tǒ Cocquilhatstad Mbándáká Costermansville tǒ Costermanstad Bukavu Bakwanga Mbuji-Mayi Luluabourg tǒ Luluaburg Kananga Banningville tǒ Banningstad Bandundu Nouvelle Anvers tǒ Nieuw-Antwerpen Makanza Port Francqui Ilebo Paulis Isiro Thysville tǒ Thysstad Mbanza-Ngungu Bailleux Kindamba Bloc 10 Minkelo Bloc 100 Kialowa Bousin Palabala Catterbeeke Ngombo Cattier Lufu-Toto Cippelo Manzonzi (galé ya kala) tǒ Kialowa (galé ya sika) Dethieu Mweke Fornasari Nduizi Rifflart Lemba

Nkómbó ya kala Nkómbó ya sika (1965) Leverville tǒ Leverstad Lusanga Baudoinville tǒ Boudewijnstad port et territoire Moba Baudoinville tǒ Boudewijnstad engumba Virungu Ponthierville tǒ Ponthierstad Ubundu Banzyville tǒ Banzystad Mobayi-Mbongo Cattier Lufu-Toto Élisabetha Lukutu Charlesville tǒ Charlesstad Djokupunda Aketi Port-Chaltin Aketi Bomokandi Bambili Kilomines Bambumines Moerbeke (Bas-Congo) Kwilu-Ngongo Sentery Lubao Vista Nsia Mfumu Wolter Luila Brabanta Mapangu Greinerville tǒ Greinerstad Molula Kindu-Port Empain Kindu Liénart Andoma Moanda Muanda Vista Nsiam-Fumu Franquet Kingatoke Hardy Loma Marchal Muala-Kinsende Monolithe Tadi-Bimosi Vindevoghel Kinsembo

Bato

Ekakoli ya molayi : fr:Démographie de la République démocratique du Congo

Évolution de la démographie entre 1961 et 2003 (chiffre de la FAO, 2005). Population en milliers d'habitants.

est.	bato	source
1990	37 405 000	(UNHCR Bikólo bya Molɔngɔ)
1991
1992
1993
1994
1995	45 453 000	(UNHCR Bikólo bya Molɔngɔ)
1996	46 812 000	(UNHCR Bikólo bya Molɔngɔ)
1997	48 040 000	(UNHCR Bikólo bya Molɔngɔ)
1998
1999
2000	51 390 000	(globaldefence.net)
2001	53 624 718	(yuli; CIA World Factbook)
2002	55 225 478	(yuli; CIA World Factbook)
2003	56 625 039	(yuli; CIA World Factbook)
2004	58 318 000	(CIA World Factbook)
2005	60 085 804	(yuli; CIA World Factbook)

Bitúká bya Kongó-Kinsásá

Bitúká ya Kongó Kinsásá - 2005

Ekakoli ya molayi : Bitúká bya Kongó-Kinsásá

Biteni mikonzi bya Kongó-Kinsásá mibengami Bitúká (Provinces ya Lifalansé). Kinsásá ezalí mboka mokonzi ya ekólo mpé efándeli ya bitúlúká bya ekólo. Ezalí na makokí ma engumba. Bingumba mpé bitúká biyángélámí, bizwí makokí ma koyángela yangó mɔ̌kɔ́ na mobéko mpé bikambémí na bato baye bazwamí na bitúká bike bya mbóka. Bitúká biina bia bonsɔ́mí bizalí mbóka mondɛ́lɛ́, komine, seketele mpé sefeli. Bitúká bya Kongó-Kinsásá bazalí:

Nº Nkómbó ya Etúká Engúmba Mokonzi na Etúká Nkómbó ya Kala ya Etúká 1 Kinsásá Kinsásá Mbóngwáná tɛ́ 2 Kongo central Matadi Bas-Congo 3 Kwango Kéngé Bandundu 4 Kwilu Kikwit Bandundu 5 Mai-Ndombe Inongo Bandundu 6 Kasaï Luebo Kasai ya Límbe 7 Lulua Kananga Kasai ya Límbe 8 Kasaï Oriental Mbuji-Mayi Kasai ya Monyɛlɛ 9 Lomami Kabinda Kasai ya Monyɛlɛ 10 Sankuru Lodja Kasai ya Monyɛlɛ 11 Maniema Kindu Mbóngwáná tɛ́ 12 Sud-Kivu Bukavu Mbóngwáná tɛ́ 13 Kivu du Nord Goma Mbóngwáná tɛ́ 14 Ituri Bunya Monyɛlɛ 15 Wɛlɛ ya Likólo Isiro Monyɛlɛ 16 Tshopo Kisangani Monyɛlɛ 17 Wɛlɛ ya Nsé Buta Monyɛlɛ 18 Ubangi du Nord Gbadolite Mambénga 19 Mongala Lisala Mambénga 20 Ubangi del Sur Gemena Mambénga 21 Équateur Mbándáká Mambénga 22 Tshuapa Boende Mambénga 23 Tanganyika Kalemie Katanga 24 Haut-Lomami Kamina Katanga 25 Lualaba Kolwezi Katanga 26 Haut-Katanga Lubumbashi Katanga

Politíki

Ekakoli ya molayi : Politíki bya Kongó-Kinsásá

Mobéko-likonzi :

• (fr) Mobéko Likonzi
• (ln) Lois en français, constitution en lingála

Bakambi-ekólo :

• 1960 - 1965 Joseph Kasavubu
• 1965 - 1997 Mobutu Sese Seko
• 1997 - 2001 Laurent-Désiré Kabila
• 2001 - 2019 Joseph Kabila
• 2021 - ... Félix Tshisekedi

Bakambi Letá :

• 1960 - 1960 Patrice Lumumba
• 1961 - 1961 Joseph Iléo
• 1961 - 1964 Cyrille Adoula
• 1964 - 1965 Moïse Tshombe
• 1965 - 1965 Evariste Kimba
• 1965 - 1966 Léonard Mulamba
• 1966 - 1977  ?
• 1977 - 1979 Mpinga Kasenga
• 1979 - 1980 Bo-Boliko Lokonga Mihambo
• 1980 - 1981 Jean Nguza Karl-I-Bond
• 1981 - 1982 Joseph Untube N'singa Udjuu
• 1982 - 1986 Kengo Wa Dondo
• 1987 - 1988 Mabi Mulumba
• 1988 - 1988 Sambwa Pida Nbagui
• 1988 - 1990 Kengo wa Dondo
• 1990 - 1991 Lunda Bululu
• 1991 - 1991 Mulumba Lukoji
• 1991 - 1991 Étienne Tshisekedi
• 1991 - 1991 Bernardin Mungul Diaka
• 1991 - 1992 Jean Nguza Karl-I-Bond
• 1992 - 1993 Étienne Tshisekedi
• 1993 - 1994 Faustin Birindwa
• 1994 - 1997 Kengo Wa Dondo
• 1997 - 1997 Étienne Tshisekedi
• 1997 - 1997 Likulia Bolongo
• 1997 -2006
• 2006 - 2008 Gizenga Antoine
• 2008 - 2012 Adolphe Muzito
• 2012 - 2012 Louis Alphonse Koyagialo
• 2012 - 2013 Augustin Matata Ponyo
• 2021 - Jean-Michel Sama Lukonde

Mambí ma mabelé

Karta ya nkótá makonzi ya Babantu óyo makútání o Ekólo Kongó

Ekakoli ya molayi : Mambí ma mabelé ma Kongó-Kinsásá

• Tálá mpé : Zamba o ntando ya ebale Kongó | Molɔngɔ́ mwa bingumba bya Kongó-Kinsásá

Ekonomi

Ekakoli ya molayi : Ekonomi ya Kongó-Kinsásá

Tala mpe : Coltan

Tála mpé

• Santé en République démocratique du Congo

Nkásá o libándá

• Democratic Republic of the Congo - Wikivoyage
• Carte du Congo (1958)
• Informations d'Amnesty International
• Site du Gouvernement
• Site de l'ambassade à Bruxelles
• Site du Ministère des Finances
• Site de la Banque Centrale du Congo
• Site du Ministère de la santé
• Site du Ministère des mines
• Site du Comité de Coordination des Ressources Extérieures
• Site de l'Unité de coordination du Projet
• L'Avenir - Basango na Lingala