Voir la source de Kongó-Kinsásá

{{Ndoí|Kongo}}
{{Infobox Esé|
nkómbó 			= Republíki ya Kongó Demokratíki|
nkómbó_na_lokótá	= République Démocratique du Congo<br /> Repubilika ya Kôngo Demokratiki <br /> Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo   <br /> Ditunga dia Kongu wa Mungalaata   <br /> Ndungukulu wa Kongo bwa Kwanimuetha|
elílí_bɛndɛ́lɛ = Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg |
elílí_elembo-nkita = Armoiries de la République démocratique du Congo - 2006.png |
image_map 		= Democratic_Republic_of_the_Congo_%28orthographic_projection%29.svg
|liloba-lokúmu			= Justice – Paix – Travail<br />([[Lifalansé]]): <big>Bosémbo - Bobóto - Mosálá</big>|
loyémbo			= [[Debout Congolais]] |
nkótá_ya_letá 		= [[Lifalansé]]|
nkótá_ya_ekólo          = [[Lingála]], [[Kiswahíli]],<br />[[Ciluba]], [[kikɔ́ngɔ]]|
mbóka-mokonzi 		= [[Kinsásá]]|
engumba_monɛ́nɛ= [[Kinsásá]]|
loléngé_letá  	= [[Republíki]]|
babengí_mokambi	= [[Bakambi-ekólo ba Kongó-Kinsásá|Mokonzi wa ekólo]] |
nkómbó_mokambi 	= [[Félix Tshisekedi]] |
etando 			= 2 345 410|
etando_limati		=ya 12|
etando_bonɛ́nɛ		=2 E9|
ndámbo_mái =3.3|
bato_ndakisa-mitúya 	= 78 736 153|
bato_ndakisa-mitúya_mobú=2016|
bato_ndakisa-mitúya_limati=16 |
bato_na_etando 	= 34|
bato_na_etando_limati=ya 182 |
bato_botángi 	= 15|
bato_botángi_mobú= 1984|
BOTIBO_BOZIBI 		= 35,798|
BOTIBO_BOZIBI_mobú=2003|
BOTIBO_BOZIBI_limati=ya 7|
BOTIBO_BOZIBI_moto_na_moto 	= 673|
BOTIBO_BOZIBI_moto_na_moto_limati=ya 189|
sovereignty_type 	=[[dipanda]] |
established_events 	=  dipanda na [[Bɛ́lɛjika]]|
established_dates 	= <br /> [[30]]. [[Sánzá ya motóbá]], [[1960]]|
mosɔlɔ 	 	= [[Falánga ya Kongó]]|currency_code=CFR|
ngonga 		= UTC+1 mpé UTC+2 
|utc_offset= |
ngonga_DST	= - | utc_offset_DST=- |
cctld		= .[[ISO 3166-2:CD|cd]] |
calling_code	= 243|
footnotes 	= |
}}

'''Republíki ya Kongó Demokratíki''' ezalí [[esé]] ya [[Afríka]] ya [[Mambénga]], ezwáká lipandá o [[sánzá ya motóbá mokɔlɔ mwa 30]] mobú mwa [[1960]].

== Lokótá ==

Na ekólo Kongó [[lokótá|nkótá]] nkámá íbalé ilobamaka . Nyɔ́nsɔ wâná elakísí boyébí bwa bato ya bomɛngo etondi [[mabelé]]. [[Ciluba]], [[kikongo]], [[lingála]] mpé [[kiswahíli]] izalí nkótá ínei inɛ́nɛ ya ekólo, kasi nkótá nkámá íbalé ilobamaka na ekólo Kongó.

Míngi sé na káti ya nkótá ya ekólo bokoyéba etando ya bikelá, mabelé, nyama mpé nzeté.

[[mɔ́ngɔ|Bamɔ́ngɔ]] bazalí na nkómbó míngi ya nzeté ya mbíla na maye manso basálelaka. Sɔ̂lɔ, nzeté ya mbíla eyébaní káka mpó na [[mafúta]] na masanga tɛ̂. Eyébaní lokóla nkísi ekosílisa makɔnɔ, na yangó mpé bakosála bitúnga mpé bikilakila.

== Lisapo ==
''Ekakoli ya molái : [[Lisapo lya Kongó-Kinsásá]]''

''Tálá mpé: [[Ntángo ya banɔ́kɔ́ (Kongó-Kinsásá)]], [[Bɛndɛ́lɛ ya Kongó-Kinsásá]], [[Bilembo-nkita ya Kongó-Kinsásá]]''

'''Zaïre''' ezaláká kobanda mobú mwa [[1971]] téé [[1999]] nkómbó óyo ebêngámákí « Republíki ya Kongó Demokratíki », mfalanga ya ekólo wâná, mpé [[ebale]] óyo epésáká ekólo Kongó ebimélí na yě see mɔ̌kɔ́ na [[mayi-mozindo Atalantiki]]. 

''[[Kongó (ntangó ya banɔ́kɔ́)|Congo belge]]'' elongákí lipanda na [[1960]], o nkómbó ya « Republíki ya Kongó », nkómbó nsé mɔ̌kɔ́ na kolonia ya kala ya [[Falansia]] - [[Kongó-Brazzaville]]. Nkómbó ya « Republíki ya Kongó Demokratíki » ezwamákí na [[1966]], kasi bikólo bíbalé basilákí koyébana míngi-míngi, mpé kokesana na nkómbó ya bingúmba-mikonzi bya bangó, mpɔ̂ na komíbêngama Kongó-Léopoldville (mpé Kongó-Kinsásá na nsima [[1965]]), na Kongó-Brazzaville. 

{{Nkómbó_kala_sika}}

== Bato ==
''Ekakoli ya molayi : [[:fr:Démographie de la République démocratique du Congo]]''


[[Fichier:Congo dem demographie.png|vignette|250px|droite|Évolution de la démographie entre 1961 et 2003 (chiffre de la [[Organisation des Nations Unies pour l'alimentation et l'agriculture|FAO]], 2005). Population en milliers d'habitants.]]

{|{{prettytable}}
! est. !! bato !! source 
|-
| 1990 || 37 405 000 || (UNHCR [[Bikólo bya Molɔngɔ]])
|-
| 1991 || ||
|-
| 1992 || ||
|-
| 1993 || ||
|-
| 1994 || ||
|-
|1995  || 45 453 000  || (UNHCR [[Bikólo bya Molɔngɔ]])
|-
|1996  || 46 812 000 ||  (UNHCR [[Bikólo bya Molɔngɔ]])
|-
|1997 ||  48 040 000  || (UNHCR [[Bikólo bya Molɔngɔ]])
|-
|1998 || ||
|-
|1999 || ||
|-
|2000  || 51 390 000  || (globaldefence.net)
|-
|2001  || 53 624 718  || (yuli; CIA World Factbook)
|-
|2002  || 55 225 478 ||  (yuli; CIA World Factbook)
|-
|2003 ||  56 625 039 ||  (yuli; CIA World Factbook)
|-
|2004 ||  58 318 000 ||  (CIA World Factbook)
|-
|2005 ||  60 085 804 ||  (yuli; CIA World Factbook)
|}

<br clear=all />

== Bitúká bya Kongó-Kinsásá ==
[[Fichier:Provinces_de_la_R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_du_Congo_-_2005.svg|vignette|300px|droite|Bitúká ya Kongó Kinsásá - 2005]]
''Ekakoli ya molayi : [[Bitúká bya Kongó-Kinsásá]]''

Biteni mikonzi bya Kongó-Kinsásá mibengami [[Etúká|Bitúká]] (''Provinces'' ya [[Lifalansé]]). [[Kinsásá]] ezalí mboka mokonzi ya ekólo mpé efándeli ya bitúlúká bya ekólo. Ezalí na makokí ma engumba. Bingumba mpé bitúká biyángélámí, bizwí makokí ma koyángela yangó mɔ̌kɔ́ na mobéko mpé bikambémí na bato baye bazwamí na bitúká bike bya mbóka. Bitúká biina bia bonsɔ́mí bizalí mbóka mondɛ́lɛ́, komine, seketele mpé sefeli. Bitúká bya Kongó-Kinsásá bazalí:

{| border="0"
|-----
| align="left" |
{| {{tablabonita}}
|----- bgcolor=#DDDDDD
! Nº
! Nkómbó ya Etúká
! Engúmba Mokonzi na Etúká
! Nkómbó ya Kala ya Etúká
|-----
| 1
| [[Kinsásá]]
| [[Kinsásá]]
| Mbóngwáná tɛ́
|-----
| 2
| [[Kongo central]]
| [[Matadi]]
| [[Bas-Congo]]
|-----
| 3
| [[Kwango]]
| [[Kéngé]]
| [[Bandundu]]
|-----
| 4
| [[Kwilu]]
| [[Kikwit]]
| [[Bandundu]]
|-----
| 5
| [[Mai-Ndombe]]
| [[Inongo]]
| [[Bandundu]]
|-----
| 6
| [[Kasaï]]
| [[Luebo]]
| [[Kasai ya Límbe]]
|-----
| 7
| [[Lulua]]
| [[Kananga]]
| [[Kasai ya Límbe]]
|-----
| 8
| [[Kasaï Oriental]]
| [[Mbuji-Mayi]]
| [[Kasai ya Monyɛlɛ]]
|-----
| 9
| [[Lomami]]
| [[Kabinda]]
| [[Kasai ya Monyɛlɛ]]
|-----
| 10
| [[Sankuru]]
| [[Lodja]]
| [[Kasai ya Monyɛlɛ]]
|-----
| 11
| [[Maniema]]
| [[Kindu]]
| Mbóngwáná tɛ́
|-----
| 12
| [[Sud-Kivu]]
| [[Bukavu]]
| Mbóngwáná tɛ́
|-----
| 13
| [[Kivu du Nord]]
| [[Goma]]
| Mbóngwáná tɛ́
|-----
| 14
| [[Ituri]]
| [[Bunya]]
| [[Etúká ya Monyɛlɛ|Monyɛlɛ]]
|-----
| 15
| [[Wɛlɛ ya Likólo]]
| [[Isiro]]
| [[Etúká ya Monyɛlɛ|Monyɛlɛ]]
|-----
| 16
| [[Tshopo]]
| [[Kisangani]]
| [[Etúká ya Monyɛlɛ|Monyɛlɛ]]
|-----
| 17
| [[Wɛlɛ ya Nsé]]
| [[Buta]]
| [[Etúká ya Monyɛlɛ|Monyɛlɛ]]
|-----
| 18
| [[Ubangi du Nord]]
| [[Gbadolite]]
| [[Ekwatéli (Kongó-Kinsásá)|Mambénga]]
|-----
| 19
| [[Mongala]]
| [[Lisala]]
| [[Ekwatéli (Kongó-Kinsásá)|Mambénga]]
|-----
| 20
| [[Ubangi del Sur]]
| [[Gemena]]
| [[Ekwatéli (Kongó-Kinsásá)|Mambénga]]
|-----
| 21
| [[Équateur]]
| [[Mbándáká]]
| [[Ekwatéli (Kongó-Kinsásá)|Mambénga]]
|-----
| 22
| [[Tshuapa]]
| [[Boende]]
| [[Ekwatéli (Kongó-Kinsásá)|Mambénga]]
|-----
| 23
| [[Tanganyika]]
| [[Kalemie]]
| [[Katanga]]
|-----
| 24
| [[Haut-Lomami]]
| [[Kamina]]
| [[Katanga]]
|-----
| 25
| [[Lualaba]]
| [[Kolwezi]]
| [[Katanga]]
|-----
| 26
| [[Haut-Katanga]]
| [[Lubumbashi]]
| [[Katanga]]
|}
|}

== Politíki ==
''Ekakoli ya molayi : [[Politíki bya Kongó-Kinsásá]]''

'''Mobéko-likonzi''' :
* {{fr}} [[:wikisource:fr:Constitution de la République démocratique du Congo|Mobéko Likonzi]]
* {{ln}} [https://web.archive.org/web/20060518065438/http://www.radiookapi.net/bibliotheque.php Lois en français, constitution en lingála]

'''Bakambi-ekólo''' :
* [[1960]] - [[1965]] [[Joseph Kasavubu]]
* [[1965]] - [[1997]] [[Mobutu Sese Seko]]
* [[1997]] - [[2001]] [[Laurent-Désiré Kabila]]
* [[2001]] - [[2019]] [[Joseph Kabila]]
* [[2021]] - ...  [[Félix Tshisekedi]]

'''Bakambi Letá :
* [[1960]] - 1960     [[Patrice Lumumba]]
* [[1961]] - 1961     [[Joseph Iléo]]
* [[1961]] - [[1964]] [[Cyrille Adoula]]
* [[1964]] - [[1965]] [[Moïse Tshombe]]
* [[1965]] - 1965     [[Evariste Kimba]]
* [[1965]] - [[1966]] [[Léonard Mulamba]]
* 1966     - 1977     ?
* [[1977]] - [[1979]] [[Mpinga Kasenga]]
* [[1979]] - [[1980]] [[Bo-Boliko Lokonga Mihambo]]
* [[1980]] - [[1981]] [[Jean Nguza Karl-I-Bond]]
* [[1981]] - [[1982]] [[Joseph Untube N'singa Udjuu]]
* [[1982]] - [[1986]] [[Kengo Wa Dondo]]
* [[1987]] - [[1988]] [[Mabi Mulumba]]
* [[1988]] - 1988     [[Sambwa Pida Nbagui]]
* [[1988]] - [[1990]] [[Kengo wa Dondo]]
* [[1990]] - [[1991]] [[Lunda Bululu]]
* [[1991]] - 1991     [[Mulumba Lukoji]]
* [[1991]] - 1991     [[Étienne Tshisekedi]]
* [[1991]] - 1991     [[Bernardin Mungul Diaka]]
* [[1991]] - [[1992]] [[Jean Nguza Karl-I-Bond]]
* [[1992]] - [[1993]] [[Étienne Tshisekedi]]
* [[1993]] - [[1994]] [[Faustin Birindwa]]
* [[1994]] - [[1997]] [[Kengo Wa Dondo]]
* [[1997]] - 1997     [[Étienne Tshisekedi]]
* [[1997]] - 1997     [[Likulia Bolongo]]
* [[1997]] -[[2006]]
* [[2006]] - [[2008]]    [[Gizenga Antoine]]
* [[2008]] - [[2012]]           [[Adolphe Muzito]]
* [[2012]] - [[2012]]           [[Louis Alphonse Koyagialo]]
* [[2012]] - [[2013]] [[Augustin Matata Ponyo]]
* [[2021]] - [[Jean-Michel Sama Lukonde]]

== Mambí ma mabelé ==

[[Fichier:Map - DR Congo, major languages.svg|vignette|width:290px|droite|Karta ya nkótá makonzi ya Babantu óyo makútání o Ekólo Kongó]]

[[Fichier:Congo_Rep_Dem_carte.gif|250px]]

''Ekakoli ya molayi : [[Mambí ma mabelé ma Kongó-Kinsásá]]''
* Tálá mpé : [[Zamba o ntando ya ebale Kongó]] | [[Molɔngɔ́ mwa bingumba bya Kongó-Kinsásá]]

== Ekonomi ==
''Ekakoli ya molayi : [[Ekonomi ya Kongó-Kinsásá]]''

''Tala mpe : [[Coltan]]''

== Tála mpé ==
{{Commons|Category:Democratic Republic of the Congo|la République démocratique du Congo}}

* [[Santé en République démocratique du Congo]]
<br clear="all"/>

== Nkásá o libándá ==
* [[:en:voy:Democratic Republic of the Congo|Democratic Republic of the Congo - Wikivoyage]]
* [https://web.archive.org/web/20050307000654/http://www.stiopka.com/congoclic/congoclic.html Carte du Congo (1958)]
* [http://www.amnestyinternational.be/doc/rubrique44.html Informations d'Amnesty International]
* [https://web.archive.org/web/20110226071222/http://presidentrdc.cd/ Site du Gouvernement]
* [http://www.chez.com/rdcembassy/ Site de l'ambassade à Bruxelles]
* [https://web.archive.org/web/20070203084813/http://www.minfinrdc.cd/ Site du Ministère des Finances]
* [https://web.archive.org/web/20110116071710/http://www.bcc.cd/ Site de la Banque Centrale du Congo]
* [http://www.minisanterdc.cd/ Site du Ministère de la santé]
* [https://web.archive.org/web/20070222084229/http://www.miningcongo.cd/ Site du Ministère des mines]
* [https://web.archive.org/web/20050504202922/http://www.ccre.cd/ Site du Comité de Coordination des Ressources Extérieures]
* [https://web.archive.org/web/20050211190128/http://www.ucoprdc.org/ Site de l'Unité de coordination du Projet]
* [https://web.archive.org/web/20110909025823/http://www.groupelavenir.net/lingala.htm/ L'Avenir - Basango na Lingala]
<br clear="all"/>
{{Bisé ya Afríka}}

[[Catégorie:Esé ya Afríka]]
[[Catégorie:Kongó-Kinsásá]]
[[Category:Afríka ya Katikati]]