Moíndo (moto)
Moíndo (moto) (boyiké Baíndo) ezalí moto wa lomposo la Moíndo.
Ezaleli
Afríka
Bato moindo bautá na Afrika mpe bapalangani na mokili mobimba.
.jpg)
Amelíka
Míngi ya baíndo ba Amelíka baúta na boúmbu, bangó bazalí bǎna ba bambótama ba Afríka baye bamɛmɛmɛ́kɛ́ o boúmbu na Amelíka.
Amelíka ya likoló
Amelíka ya nsé
Asia
Erópa
_(cropped).jpg)
Oseanía
Mpo na bato ya moindo
Moindo ezali lolenge ya kokabola bato na mposo, mbala mingi na makambo ya politiki mpe na langi ya loposo mpo na bato oyo bazali na langi ya moindo makasi. Bato nyonso te oyo bazali "baindo" bazali na mposo ya moindo; na mikili misusu, mbala mingi na kati ya bikolo ya mikili ya Mpoto, liloba "moto moindo" esalelamaka mpo na kolobela bato oyo bazali na mposo ya moindo koleka bato mosusu.
Ezalaka kosalelama mingi mpo na bato ya Afrika ya Sudi ya Sahara mpe bato ya mboka ya Océanie, atako esalelamaka na bisika mingi mpo na bituluku mosusu, mpe ezali elembo te ya boyokani ya bankɔkɔ. Bato ya Afrika basalelaka liloba moindo te lokola elembo ya mposo na bango na libanda ya mimeseno ya mikili ya Mpoto. Na nsima ya bobomi ya George Floyd na 2020, ba guides ya style mingi, [1] [2] kati na yango AP Stylebook, babongolaki ba guides na bango mpo na kokoma "b" na monene na moindo na 2020. 1][2] Buku ya style ya ASA elobi ete "b" esengeli te kokoma yango na makomi minene. 3]
Bato mosusu batalelaka liloba "moindo" lokola maloba ya kofinga, ya kala, ya kokitisa to oyo ezali na ntina te, mpe yango wana basalelaka yango te to bayebisaka yango te, mingimingi na mikili ya Afrika oyo ezalaki na bokabwani ya mposo te. 4] Bato ya mayele oyo bayekolaka bizaleli ya bato mpe bato mosusu ya siansi, atako bandimaka ete bato ya bikólo ndenge na ndenge bakeseni na makambo ya bomoi, kasi batalelaka likanisi ya "bato ya mposo ya moindo" oyo bazali na bomoko mpe bakoki kokesenisa bango. Bikólo bikeseni bizali kosalela mitindá mikeseni mpo na koyeba nani azali "moto moindo", mpe misala wana ya bato ebongwani na boumeli ya ntango.
Na bamboka mingi, makambo oyo bato ya mboka bakutanaka na yango esalaka ete moto azala na langi ndenge moko te na bato ya mboka mosusu, mpe makambo oyo bato ya mboka moko batalelaka mpo na "kozala moindo" ekeseni. Na Royaume-Uni, "moto moindo" ezalaki na ndimbola moko na "moto ya langi", liloba ya bato ya Mpoto te. Na bitúká mosusu lokola Australie, bafandi basalelaki liloba "moto moindo" to bato ya mboka bazalaki kosalela yango mpo na kolobela makambo ndenge na ndenge mpe bankɔkɔ na bango.
Afrika
Afrika ya node
Na nɔrdi ya Afrika, ezali na bituluku mingi ya bato ya langi ya moindo, oyo mosusu na yango eutá na ntango ya kala. Basusu bawuti na bato oyo bakendeki na mombongo ya baombo na Sahara to, nsima ya bitumba ya ba Arabes na Afrique ya Nord na ekeke ya 7, bawuti na baombo ya mombongo ya baombo na Sahara na Afrique ya Nord. 5][6]
Na ekeke ya 18, Sultan Moulay Ismail "Mokonzi Mobundi" (1672-1727) atombolaki basoda ya moindo 150.000, oyo babengaki bango Black Guard. 7][8] Na maloba ya Carlos Moore, moto ya mayele na Université ya Bahia na Brésil, na ekeke ya 21, bato ya Afrika ya bikólo mingi na mokili ya Arabie, ata mpe Baarabe ya Afrika ya nɔrdi, bamimonaka lokola bato ya bikólo mingi na Amérique latine.
Alobi ete ba Arabes oyo bazali na langi ya moindo, lokola ba Américains ya Latin oyo bazali na langi ya moindo, bamimonaka mindele mpo bazali na bankɔkɔ ya mindele. 9] Anwar Sadat, prezida ya Egypte azalaki na mama oyo azalaki mwasi ya Sudani (Arabe ya Sudani) ya Nubi ya mposo ya moindo mpe tata na ye azalaki moto ya Egypte ya mposo ya pole. Ntango azalaki naino elenge, alobaki boye: "Nazali mondɛlɛ te, kasi nazali mpe moindo te. Moindo na ngai ezali kokóma motane". 10]
Mpo na ezaleli ya bokonzi ya batata na kati ya bikólo ya Arabe, mibali ya Arabe, ata mpe na ntango ya mombongo ya baombo na nɔrdi ya Afrika, bazalaki kokómisa basi ya Afrika baombo koleka mibali. Mbala mingi, bazalaki kosalela basi oyo bazalaki baombo misala ya ndako mpe bilanga. Mibali bazalaki kolimbola Coran mpo na kopesa nzela na boyokani ya nzoto kati na mokonzi ya mobali mpe basi na ye ya baombo na libanda ya libala (tala Ma malakat aymanukum mpe kosangisa nzoto),[11][12] oyo ememaki na bana mingi ya mposo ekeseni.
Ntango mwasi oyo azali moombo azwi zemi ya mwana ya nkolo na ye Moarabe, bazalaki kotalela ye lokola umm walad to "mama ya mwana", likambo oyo ezalaki kopesa ye lotomo mingi. Mwana azalaki kozwa lotomo ya kozwa libula ya biloko ya tata na ye, na yango bana ya loposo ekeseni bakokaki kosangana na bozwi nyonso ya tata. [ 13]
Mpo ete lisanga lizalaki ya tata na tata, bana bazwaki bokonzi ya tata na bango na kobotama mpe babotamaki na bonsomi. Bana mosusu ya bikólo ndenge na ndenge bakómaki bakonzi nsima ya batata na bango, na ndakisa Sultan Ahmad al-Mansur, oyo ayangelaki Maroc kobanda mobu 1578 tii 1608. Azalaki te mwana ya moombo ya mposo mosanganá; mama na ye azalaki Fulani mpe mwasi ya tata na ye. 13] Na ebandeli ya mobu 1991, bato oyo bazalaki ba Arabes te ya bato ya Zaghawa ya Sudan balobaki ete bazalaki ba victimes ya campagne ya apartheid ya ba Arabes, oyo ezalaki kokabola ba Arabes na ba non-Arabes (mingi mpenza bato ya Nilotic).[ 14] Ba-Arabe ya Sudan, oyo bazalaki kokamba guvɛrnema, bazalaki kobenga bango bato ya apartheid mpo na bana-mboka ya Sudan oyo bazalaki ba Arabes te.
Guvɛrnɛma epekisamaki "na mayele nyonso kosalela boyokani ya ba Arabes" mpo na kokokisa mibeko ya apartheid mpe kopɛtolama ya bikolo. 15] Ba Arabes ya Sudan bazali mpe bato ya moindo na ndenge bazali bato ya mboka ya Sudani oyo bazali na mimeseno ya mimeseno mpe ya minɔkɔ ya Arabe, mingi na bango bazali bato ya Nilo-Sahara, ya Nubi, mpe ya Cushitic; langi ya mposo na bango mpe lolenge na bango ya komonana ekokani na oyo ya bato mosusu ya moindo. George Ayittey, moto ya mayele na makambo ya nkita na université ya Amerika, afundaki mbulamatari ya Sudan ya ba Arabes na kosala misala ya bokabwani ya mposo na bana mboka ya moindo. 18] Na kolanda Ayittey, "Na Soudan... Ba Arabes bazalaki na bokonzi mpe baboyaki baindo ′′apartheid ya ba Arabes". 19] Bato mingi ya Afrika basanganaki na Ayittey mpo na kofunda Sudan ete ezali kosalela apartheid ya ba Arabes. 20]
Sahara
Na Sahara, Ba-Berbère ya ekólo Touareg bazalaki kosalela baombo ya "moindo". Bato mingi oyo bakangamaki bazalaki bato ya Nilote, mpe bato ya lokumu ya Touareg basombaki bango na zando ya baombo na wɛsti ya Soudan to bakangaki bango na ntango ya bitumba. Ebandeli na bango emonisami na nzela ya liloba Ibenheren ya Ba-Berber ya Ahaggar. Ébenher), oyo elobeli baombo oyo bazalaki koloba kaka monɔkɔ ya Nilo-Sahara. Baombo yango bazalaki mpe kobengama na nkombo ya Songhay Bella. 21] Ndenge moko mpe, bato ya Sahara ya Wɛsti bazalaki na lolenge ya bomoi oyo esangisaki bato ya bakelasi ya likoló mpe bato ya bakelasi ya nse. Na libándá ya bandelo ya bonkɔ́kɔ wana ezalaki na baombo ba "Négro", oyo bautaki na bisika bizali zingazinga. 22]
Afrika ya nɔrdi-ɛsti
Na Ethiopie mpe na Somalie, ba esclaves bazalaki mingimingi bato oyo bakangamaki na ndelo ya Sudano-Ethiopie mpe Kenya-Somali[23] to na bisika mosusu ya Nilotic mpe Bantu oyo bazalaki kobengama Shanqella[24] mpe Adone. 25] Basusu na kati ya baombo wana bakangamaki na bitumba ya mikili ya Afrika mpe na nsima batekamaki na baombo. [ 26] Ndakisa ya kala ya bonkɔkɔ oyo euti na makomi ya ekeke ya nsambo to ya mwambe liboso ya ntango na biso oyo ezalaki ya bokonzi ya Damat. [ 27]
Bakangami baye mpe basusu ya lolenge lolenge moko bakesenisamaki lokola tsalim barya (moombo ya mposo ya moindo) na bokeseni na banamboka oyo balobaka lokota ya Afroasiatique to saba qayh ("mibali ya motane") to moombo ya mposo ya pole; nzokande, na ngambo mosusu, mibeko ya mposo ya bopanzani ya mikili ya bopaya ekesenisaka te kati na saba qayh ("mibali ya motane") to saba tiqur ("mibali ya moindo") ya Afrika ya Soko (ya lokota ya Afroasiatique, ya lokota ya Nilotique to ya Bantu) na bongo kotalela bango banso lokola "bato ya moindo" (mpe na likambo mosusu "moto moindo") engebene likanisi ya loposo ya ekolo ya Mpoto. 28][29][30]
Afrika ya sudi
Na Afrika ya Sudi, eleko ya kolonisation ebimisaki mabala mingi mpe mabala kati na bato ya Mpoto mpe ya Afrika (bato ya Bantu ya Afrika ya Sudi mpe ba Khoisan) ya bituluku ndenge na ndenge, oyo ebimisaki bana ya mposo ndenge na ndenge. Lokola bakoloni ya Mpoto bazwaki bokonzi likoló na mabelé, bazalaki kokómisa bato ya mposo ndenge na ndenge mpe ya Afrika bato mpamba. Na katikati ya siɛklɛ ya 20, guvɛrnema oyo etambwisamaki na mindɛlɛ ekabolaki bato na bituluku minei ya minene: Baindo, mindɛlɛ, bato ya Azia (mingi na bango bazalaki bato ya Inde) mpe bato ya langi.
Etuluku ya bato ya langi esangisaki bato ya Bantu, Khoisan, mpe bato ya Mpoto (na bato mosusu ya Malaisie, mingimingi na Kapa ya Wɛsti). Na Afrika ya Sudi, ndimbola ya langi ezalaki na esika ya politiki kati na ndimbola ya moindo mpe ya mpembe. Mobeko yango epesaki bato mibeko oyo epekisaki kokesenisa bato ya mposo nyonso, mibeko oyo babengaki apartheid. Bakonzi ya apartheid babimisaki mibeko ya mpasi (mpe mbala mingi ya kozanga kolanda mibeko) na kati ya mobeko oyo ebengamaki Loi de l'enregistrement de la population ya 1945 mpo na koyeba soki nani azali na etuluku nini.
Bakonzi ya Leta bazalaki kosala baekzamɛ mpo na komonisa ete makambo oyo bakomaki ezali solo. Ntango emonanaki polele te soki moto yango azali moto ya langi to ya moindo, bazalaki kosalela "ekzamɛ ya krɛyo". Bazalaki kotya krɛyo na nsuki ya moto mpo na koyeba soki nsuki na ye ekangamá malamu mpo na kokanga yango, na esika ete ekɔta na nsuki na ye, ndenge ezalaka na nsuki ya pɛtɛpɛtɛ. Soki ezali bongo, moto yango azalaki moindo. 31] Na bantango mosusu, ndenge wana ya kokabola mabota ekabolaki yango. Sandra Laing azali mwasi moko ya Afrika ya Sudi oyo bakonzi bazalaki kobenga ye "Coloured" na eleko ya apartheid, mpo na langi ya mposo na ye mpe nsuki na ye, atako baboti na ye bakokaki kolakisa ete bazali na mabota misato ya ba nkoko na ye ya Mpoto.
Ntango akómaki na mbula 10, babenganaki ye na eteyelo na bango. Bikateli oyo bakonzi bazwaki mpo na ndenge oyo azalaki komonana ebebisaki libota na ye mpe bomoi na ye ya mokóló. Azalaki na kati ya bafilme ya biographie ya 2008 oyo babengi Skin, oyo ezwaki mbano mingi. Na eleko ya apartheid, bazalaki konyokola mpe kokanisela bato ya mposo mosusu mabe. Kasi, bazalaki na bansomi mingi te mpe na mobimba bazalaki na bomoi ya malamu koleka oyo ya "Banto". Guvɛrnema esɛngaki ete baindo mpe baindo báfanda na bisika oyo ekabwani na mindele, mpe yango esalaki ete bato ya moindo báfanda na bingumba ya minene. Na eleko oyo boyangeli ya Apartheid esilaki, mibeko ya mboka ya Afrika ya Sudi elobaki ete ekólo yango ezali "demokrasi oyo bato ya mposo mosusu bazali na kati te".
Na mokano ya kobongisa makambo ya mabe oyo elekaki, guvɛrnema ya ANC ebimisaki mibeko mpo na kopesa mabɔkɔ na mibeko ya kolongisa baindo; na kolanda mibeko yango, bato ya "moindo" ezali "ba-Afrique", "balangi" mpe "ba-Asiatique". Mitindo misusu ya kopesa lisungi na bato ya Afrika koleka "Bato ya langi" mpo na kozwa matomba mosusu. Bato mosusu ya Afrika ya Sudi oyo babengaka bango "bato moindo ya Afrika" balobi ete "bato ya langi" banyokwamaki mingi te ndenge banyokwamaki na eleko ya apartheid.
"Bato ya langi" ya Afrika ya Sudi bayebani mpo na kolobela mikakatano na bango na kolobáká ete, "tozalaki mindele te na ntango ya apartheid, mpe tozalaki baindo te na ntango ya ANC (Congrès national africain)". 32][33][34] Na 2008, Cour suprême ya Afrique du Sud ekataki ete ba Chinois ya Afrique du Sud oyo bazalaki kofanda na eleko ya apartheid (mpe bana na bango) basengeli kokoma lisusu lokola "Bato ya moindo", kaka mpo na ntina ya kozwa matomba ya misala ya kolongisa, mpo bazalaki mpe "kozanga litomba" na bokeseni ya mposo. Bato ya Chine baye bayaki na mboka nsima ya nsuka ya apartheid bazali na makoki te mpo na matomba ya ndenge wana. 35] Longola lolenge ya komonana, mbala mingi "Bato ya langi" bakoki kokesana na "Bato ya moindo" na monɔkɔ. Mingi balobaka Afrikaans to Anglais lokola lokota ya liboso, na bokeseni na lokota ya Bantu lokola Zulu to Xhosa. Bazali mpe na ba kombo mingi ya mpoto koleka ba kombo ya ba Bantu. 36]
 Óyo ezalí ndámbo. Okokaka kosálisa mpé kobalusa.
|