Goma

Goma ezalí engumba ya Kongó-Kinsásá, o etúká Kivu ya Nole pɛnɛ o liziba Kivu. Ezali mboka mokonzi wa etúká ya Kivu ya Nole.

Lisolo

Na 1894, Gustav Adolf von Götzen, moto moko oyo azalaki kolukaluka milulu, alandaki matambe ya misionɛrɛ moko oyo autaki na libongo ya ɛsti ya Afrika. Ntango azalaki kosala mobembo na Rwanda, amonaki mwa mboka moko ya koboma mbisi oyo babengi Ngoma, oyo elimboli tom-tom na Swahili swahili; na distorsion akomi Goma. Ngoma ekomaki poste belge en face ya Rubavu https://fr.wikipedia.org/wiki/Rubavu (na Rwanda) oyo ba allemands bafandaki.

Na ebandeli, kofanda elongo kati na bisika wana mibale ezalaki pɛtɛɛ te. Na esika moko boye, bakambi ya bonkoko ya Rwanda, na boyokani na ba Allemands, babundisaki ba Belges ya Goma. Ba oyo ya suka bamibombaki na Bukavu mpe batikaki banyokoli bazwaki mboka. Sima ya bosololi, ba Allemands bazongi na esika ya Rwanda mpe ba belges bazongeli ebongiseli na bango ya liboso ya musala lokola bakonji ya bapaya . Mboka ekoli bongo kobanda 1910, tango Belgique esala esika ya bokambi kuna2, mpe boyei ya ebele ya ba Nande mpo na ba bokitani ya mosolo. Ba paya oyo bazalaki kokumba bokonji bawutaki kotia mboka mokonzi ya esika ya kofanda belge na Rutshuru esika administrateur coloniel azalaki kofanda. Mboka-mokonzi elongwe na Rutshuru mpe ekendaka na Goma.

Na mobu 1923, Mwami Kahembe ya Yambo Buunda Paul, na ndenge azalaki kobunda na Mokonzi Kibinda Cya Nyamurara ya Byahi, abengaki mobundi Ruhararamanzi mpe apesaki ye mosala ya Mokonzi ya Lingomba ya Byahi. Mokonzi Ruhararamanzi akomaki eteni na ye ya bokonzi na Mugunga, kombo oyo ewutaka na nkoko na ye Mugunga.

Engumba ya Goma esalemaki na Mwami Kahembe ya Yambo Buunda Paul, mokonzi ya Bukumu, esika oyo Goma ezalaki kaka eteni ya mokitani ya Byahi, na bokonzi ya Mokonzi Ruhararamanzi oyo atyami na esika na Mwami. Engumba ya sik'oyo ya Goma ezwami mokili mobimba oyo ezalaki eteni ya kala ya mokitani ya Byahi na bokonzi ya Bukumu tii na mobu 1988.

Na tango wana, Goma ezalaki esika ya transaksyon na nzela ya mayi elongo na Bukavu, oyo ezalaki engumba ya ba miniere. Na nsima, bingumba lokola Rutshuru, Masisi, Kalehe mpe Gisenyi ebandaki kotindela bato na Goma, bazalaki koluka mosala epai ya bakoloni. Ezali na tango wana nde quartier Birere ebimaki (esika ya banyama ya Goma), zingazinga ya ba depo, biro mpe bandako ya bakoloni. Nkombo Birere (elakisi « makasa ya mungomba ») ewutaki mpo na tango wana, bato bazalaki kotonga bandako na makasa ya mungomba.

Na 1988, Goma etombwaki lokola engumba, yango esalaki ete ezala na bokonzi na yango moko mpe elongwa na bokonzi ya Mwami ya Bukumu. Na 1998, bokambi ya Commune ya Goma, moko ya ba commune mibale oyo esalaka engumba ya Goma, epesamaki na mokambi ya kala ya groupement Kiroko Gakuba Fiston, oyo atikalaki kokamba yango kino na 2005 tango asalaki esika na mokambi mosusu.

Engumba ezalaki esika ya sima ya opération Turquoise, oyo etambwisamaki na 1994 na suka ya génocide ya Batutsi na Rwanda. Goma mpe bisika ya zingazinga na yango epesaki esika na ba camps oyo ezalaki kozwa pene na bato 650 000 ya ba réfugiés Hutu, banda 1994 kino na kokwea ya Zaïre, na kati na bango, bato mosusu bazalaki banyokolaki bato na ntango ya génocide. Kolanda ba ONG, Alliance des Forces Démocratiques pour la Libération du Congo (AFDL) esalaki bobomami ya bato na ba camps na boumeli ya 1996 kino 1997.

Kobanda na 1998 tii na 2002-2003, engumba ezalaki na bokonzi ya Rassemblement Congolais pour la Démocratie (RCD) oyo ezalaki kolanda Rwanda, mpe ezalaki libanda ya bokonzi ya guvɛrnema ya Kongó.

Kobanda na 1996 tii na 2006, mabɔkɔ ya mampinga ya ba jenerálí ya RCD basalaki makambo mingi ya kobakola mbanda, bobomi mpe masumu ya etumba, mingi koleka na bokonzi ya ba jenerálí Nkundabatware ná Mutebusi.

Na 2002, vulkan oyo ebengami Nyiragongo, oyo ezalaka pene ya kilomètre 14 na nord, ebimaki. Mungwa oyo ewutaki na yango ekómaki kino na kati ya engumba. Mungwa yango esilaki kokóma Lac Kivu te, eloko ya malamu, pamba te Lac Kivu ezali lac méromictique, mpe soki makambo ya molunge ebonganaki noki, yango ekokaki komema minyoko minene, ndenge moko na Eruption limnique. Nzokande, na tango wana, engumba ebebaki mingi na kobima ya mungwa oyo ewutaki na Nyiragongo. Bandako mingi ya kati ya engumba elakaki mpe mosika te, aeroport ya Goma mpe esilaki kobomama. Eteni moko ya minene ya bato, pene na 1 250 000, babandaki kokima engumba mpe bato mingi bakufaki. Bato mingi ya bas refugiés, oyo bazalaki lisusu na ndako te, batongaki ndako ya ndambo na mboka ya mungwa.