Wɛlɛ ya Nsé
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Esé |  Kongó-Kinsásá
| |||
| Engumba Mokonzi | Buta | |||
| Moyángeli | Jean Robert Nzanza Bombiti (2019-)[1] | |||
| Nkótá ya ekólo | Lingála, Kizande | |||
| Etando | 148 331 km² | |||
| Mito estimée | 1 369 600 hab. (2020) | |||
| Bato na etando | 9,2 hab./km² | |||
| ISO 3166-2 | CD-BU | |||
| Badepité | 7 | |||
| Localisation | ||||
_-_Bas-Uele.svg)
| ||||
| Komini mpé Territoires - Bingúmba - Bitúká | ||||
Wɛlɛ ya Nsé (Bas-Uele) ezalí etúká ya Kongó-Kinsásá.
Tii na 2015, ezalaki eténi-etúká ya Etúká ya Monyɛlɛ, na kolanda Constitution ya République démocratique du Congo ya 2005.
Etúká yango ezwami na nɔ́rdi ya ekólo na molúká Wɛlɛ.
Eteni oyo ezali na wɛsti ya molúká Wɛlɛ, to Wɛlɛ ya Wɛsti, ezali na bato mingi te mpe bato na yango bapalanganá mingi, bafandi na esika oyo ezali na biloko mingi ya mokili. Na Wɛlɛ ya Nsé, likambo ya moto (elingi koloba, makoki ya mosala) ekoki kokabwana te na biloko ya mokili oyo ezali kati na yango[2].
Na eleko ya koloniale, makoki ya bilanga ya etuka ya Région du Burkina Faso. Na système économique yango, bakonzi ya mboka bazalaki na boyokani na bakonzi ya politiki, mingi kati na bango bazalaki bato oyo bazalaki na boyokani na mombongo ya mpɛmbɛ ya nzoku mpe na boombo. Bakonzi ya bitumba oyo bakomaki na etuka yango mwa bambula liboso lokola Semio, kasi mingimingi Engwatra, Sasa, Djabir, Mopoy..., bazalaki ba despotes oyo babotamaki, to mpe balendisamaki na minduki oyo bazwaki na nzela ya boyokani na bango na ba réseaux ya mombongo: na nord, ba Nubiens ya Soudan égyptien, na sud, ba Arabo-Swahili ya ba falls.
Lisapo
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Boyangeli ya koloni ya Bɛ́ljika na Wɛlɛ ya Nsé ezalaki koumela mpe ezalaki mpasi; na boumeli ya bambula, administration ya Bɛ́ljika ezalaki kaka na mikanda. Ntango bakonzi ya bikólo oyo ezalaki na nse ya boyangeli ya Bakoloni bazalaki kokutana na bakonzi ya sika, bazalaki kolongola bango mpe kotya na esika na bango bana na bango to bato mosusu oyo bazalaki na mposa ya kotosa bokonzi na bango. Na ndakisa, mokonzi moko ya bato ya Azande na nkombo Sasa, azalaki na mposa mpenza te ya kosala makambo oyo mokonzi Van Kerckhoven ya ekólo Bɛ́ljika azalaki kosɛnga ye. Semio azwaki mokumba ya kokɛngɛla bamboka oyo ezalaki na nɔrdi ya molúká Wɛlɛ, epai Gessi atindaki Sasa alɔkɔta mpɛmbɛ ya nzoku. Demio ye moko, oyo apesaki lisungi ya makasi na basoda ya Lɛ́ta ya nsɔ́mi ya Kongó wuta Wɛlɛ ya Nsé kino Nil, asɛngisamaki na kotika bokonzi na ye mpe akabola mabele na ye kati na bana na ye mibale, na ntango ya kokata ndelo ya mokili mobimba kati na République centrafricaine mpe Lɛ́ta ya nsɔ́mi ya Kongó oyo ezwamaki na Erópa na 1894 Modèle:Sfn. Tii na 1930, kolongola bakonzi ya etúká ya Stanleyville ezalaki kosalema mingi, yango wana bakonzi ya mboka bakómaki komitungisa mpe bakómaki kosala makasi mpo na kopekisa likambo yango.
Boyangeli ya koloni ya Bɛ́ljika na Wɛlɛ ya Nsé ezalaki koumela mpe ezalaki mpasi; na boumeli ya bambula, administration ya Bɛ́ljika ezalaki kaka na mikanda. Ntango bakonzi ya bikólo oyo ezalaki na nse ya boyangeli ya Bakoloni bazalaki kokutana na bakonzi ya sika, bazalaki kolongola bango mpe kotya na esika na bango bana na bango to bato mosusu oyo bazalaki na mposa ya kotosa bokonzi na bango. Na ndakisa, mokonzi moko ya bato ya Azande na nkombo Sasa, azalaki na mposa mpenza te ya kosala makambo oyo mokonzi Van Kerckhoven ya ekólo Bɛ́ljika azalaki kosɛnga ye. Semio azwaki mokumba ya kokɛngɛla bamboka oyo ezalaki na nɔrdi ya molúká Wɛlɛ, epai Gessi atindaki Sasa alɔkɔta mpɛmbɛ ya nzoku. Demio ye moko, oyo apesaki lisungi ya makasi na basoda ya Lɛ́ta ya nsɔ́mi ya Kongó wuta Wɛlɛ ya Nsé kino Nil, asɛngisamaki na kotika bokonzi na ye mpe akabola mabele na ye kati na bana na ye mibale, na ntango ya kokata ndelo ya mokili mobimba kati na République centrafricaine mpe Lɛ́ta ya nsɔ́mi ya Kongó oyo ezwamaki na Erópa na 1894. Tii na 1930, kolongola bakonzi ya etúká ya Stanleyville ezalaki kosalema mingi, yango wana bakonzi ya mboka bakómaki komitungisa mpe bakómaki kosala makasi mpo na kopekisa likambo yango.
Bayángeli
[kokoma | kobɔngisa mosólo]- Armand Kasumbu[3], de 2016 à 2019
- Valentin Senga depuis 2019
Eténi
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Etúká ekabwani na engumba moko mpe bitúká motoba[4]ba secteurs 7 , Makonzi 43 na Komíni 11 totalisant 341 Gulupema na ba Kalatyé 42 po na ba électeurs oyo bakomaki na ba élections ya 2018[5].
| CD52 | Etúká ya Wɛlɛ ya Nsé | |||
|---|---|---|---|---|
| Code INS |
Subdivision | Engumba Mokonzi | Etando (km2) |
Bato |
| Ville de Buta | Buta | 50 130 | ||
| 5031 | Eténi ya Buta | Buta | 8 098 | 125 428 |
| 5032 | Eténi y'Aketi | Aketi | 25 417 | 157 860 |
| 5033 | Eténi ya Bondo | Bondo | 38 075 | 449 131 |
| 5034 | Eténi y'Ango | Ango | 34 304 | 71 892 |
| 5035 | Eténi ya Bambesa | Bambesa | 9 130 | 167 976 |
| 5036 | Eténi ya Poko | Poko | 22 909 | 189 630 |
Tálá mpé
[kokoma | kobɔngisa mosólo]Búku
[kokoma | kobɔngisa mosólo]
 Óyo ezalí ndámbo. Okoki kosálisa mpé kosungǎ.
|
| |||
|
Bandundu · Bas-Congo · Ekwatéli · Kasai-Occidental · Kasai-Oriental · Katanga · Kinshasa · Maniema · Nord-Kivu · Etúká ya Monyɛlɛ · Sud-Kivu |
.svg){kind=small}
- ↑ « Élections des gouverneurs en RDC: les premiers résultats », Radio Okapi, Mois invalide (avril) (lire en ligne)
- ↑ OSUMAKA LIKAKI. 1997. Rural society and cotton in colonial Zaire : the Wisconsin University Press p.12
- ↑ « RDC: liste de nouveaux gouverneurs de province élus », 26 mars 2016
- ↑ Conservation Biology Institute, Les territoires du Congo, Corvallis (Oregon), 14 mai 2011
- ↑ CENI, Cartographie électorale du Bas-Uele, 2018